Grupe ekstremne desnice na Balkanu nemaju pristup tradicionalnim medijima, pa se okreću internetu kao moćnoj platformi na kojoj mogu da šire svoje radikalne poruke. U regionu postoji više od 60 web stranica koje otvoreno podržavaju razne desničarske ideje, poput etnički čistih država, neonacizma i homofobije.
Dvadesetsemogodišnji Frano Čirko je vođa hrvatske ultra-desničarske partije Generacija Obnove. Rekao je za BIRN da je pokretima poput njegovog postalo jasno da moraju što više da koriste društvene mreže ako žele da privuku pratioce.
,,Mi smo fokusirani na mlađe glasače i većina naših marketinških i PR aktivnosti ide preko interneta,” kaže Čirko.
Tradicionalne metode privlačenja glasača, poput javnih skupova ili akcije od vrata do vrata postale su nedjelotvorne. Internet je za to jeftiniji, jednostavniji, bezbjedniji i – daleko efektniji, smatra Čirko.
Pored toga što vodi partiju, Čirko koristi i druge načine da poveća svoj utjecaj i dospije do glasača. On ima i web stranicu, a iza toga stoji ideja da se napravi NVO. Ta organizacija bi se bavila raznim kulturnim pitanjima, ali bi propagirala i ultra-desničarske političke stavove.
Čirko je rođen na samom početku rata koji je rezultirao osamostaljenjem Hrvatske. Poput mnogih njegovih vršnjaka, i Čirko naginje ka idejama koje su mnogo radikalnije od onih s početka devedesetih godina.
Postao je poznat i van Hrvatske nakon pojavljivanja u francusko-njemačkom dokumentarnom filmu ,,Rechts, Zwei, Drei,” gdje ga opisuju kao propagatora fašističkih ideja, što Čirko odbacuje kao netačno.
,,Mi ne obraćamo pažnju na stigme i etikete koje nam dodjeljuju. Mi nismo grupa budala koja se okuplja i ponaša kao fudbalski navijači,” Čirko kaže za BIRN i dodaje da ljudi jedni druge olako nazivaju fašistima.
Kada je riječ o politici, Čirko podržava tradicionalni brak, protivi se abortusu i zalaže za samostalnost Hrvata unutar Bosne.
Ono što je, ipak, više kontroverzno, jeste da on i njegove pristalice veličaju ustaški pokret.
Do prije samo nekoliko godina ovakve ultra-desničarske grupe ne bi ni mogle da budu u žiži javnosti. Danas su, međutim, u populističkoj atmosferi koja vlada svuda u regionu, stavovi koje one propagiraju postali normalna pojava.
Stare i nove ultra-desničarske grupe imaju iste ideje
Ipak, Generacija Obnove nije prva politička stranka kojoj je 27-godišnji Čirko pristupio.
Pre toga bio je član Hrvatske čiste stranke prava, HČSP. Jedine ultra-desničarske stranke koja je uspjela da uđe u mainstream političke tokove u Hrvatskoj i čiji su političari odbornici u lokalnim samoupravama.
Ova stranka bez ikakvog stida obilježava svaki 10. april, dan kada je 1941. osnovana fašistička Nezavisna Država Hrvatska. Fašistička tvorevina predvođena ustašama i podržana od strane sila osovine.
Članovi HČSP-a su najglasniji na protestima protiv održavanja parade ponosa, i ne poštuju sjećanje na ustaški koncentracioni logor Jasenovac.
Pored ,,starog” HČSP-a i ,,nove” Generacije Obnove, postoje i druge ultra-desničarske organizacije u Hrvatskoj. Ono što im je zajedničko jeste naklonost bivšem ustaškom režimu, protivljenje abortusu i istopolnim odnosima, i netrpeljivost prema Srbima u Hrvatskoj. Pripadnici ovih pokreta često skandiraju ,,Ubij Srbe.”
Međutim, ovakve, ultra-desničarske grupe, smatraju da su na udaru upravo one i vrijednosti za koje se one zalažu.
Dražen Keleminec, vođa marginalne desničarske Autohtone Hrvatske stranke prava, A-HSP, koja koristi ustaški slogan ,,Za dom spremni” kaže za BIRN da je Hrvatska bila žrtva ,,unutrašnje agresije”. Navodna agresija je imala za cilj da sve Hrvate predstavi kao ,,fašiste, naciste, predvođene ustašama i genocidne.”
Što se tiče slogana ,,Za dom spremni,” Keleminec tvrdi da to nije fašistički uzvik već tradicionalni hrvatski pozdrav.
Keleminec takođe brani i ustaški pokret i logor Jasenovac, u kome je ubijeno više od 83,000 Srba, Jevreja, Roma i antifašista. On smatra da je ustaštvo bilo prirodna reakcija na ugnjetavanje koje su Hrvati proživljavali u Kraljevini Jugoslaviji predvođenoj Srbima.
,,Da li mi izazivamo nemire u Hrvatskoj? Da li mi napadamo ikoga, da li napadamo manjine?,” pita Keleminec. ,,Ovo je demokratija, nije više totalitarni sistem.”
Krajnja desnica u Hrvatskoj ima potporu i u medijima. Njen najistaknutiji glas na televiziji je voditelj Velimir Bujanec čija se emisija Bujica emituje na nekoliko lokalnih TV stanica.
Međutim, i pored Bujanecovih ekstremnih stavova, on je u svoju Bujicu ugostio svakoga: od rigidnih ultra-desničara do hrvatske predsjednice Kolinde Grabar Kitarović 2014. godine, tokom njene uspješne predsjedničke kampanje.
Ipak, stavovi krajnje desnice u Hrvatskoj se najviše šire putem interneta, gde ima i otvorenih poziva na nasilje, i gde država retko može da kontroliše sadržaj.
Ultra-desničarske web stranice ,,cvjetaju” u Srbiji
Situacija je slična i u Srbiji, gdje postoji preko 30 web stranica koje na srpskom jeziku promovišu nacionalističke ideje.
Oni najčešće negiraju ili osuđuju nezavisnost Kosova, traže ujedinjenje svih Srba u jednu državu, veličaju Rusiju i protive se Evropskoj uniji.
Veliki broj ovih web stranica čvrsto podržava Ruse u ratu u Ukrajini i pripajanje Krima Rusiji.
Tako je, na primjer, Srpska.tv u februaru ove godine postavila video o muralu posvećenom Mihailu Tolstilju Giviju, ruskom komandantu koji je ubijen u istočnoj Ukrajini. Mural su oslikali aktivisti takozvanih ,,patriotskih” grupa poput Srpske lige i Srpskog narodnog pokreta 1389.
Aleksandar Đurđev, lider Srpske Lige, i privatna kompanija Feedback Consulting & New Media Production, sa kojom je on povezan, registrovali su portal Srpska.tv 25. januara ove godine.
U julu 2016. godine Đurđev je registrovao još jednu web stranicu, poredak.rs.
Većina ultra-desničarskih partija u Srbiji postoji i djeluje u okviru tzv. Patriotskog bloka.
Đurđev kaže da se štampani mediji previše fokusiraju na teme poput Evropske unije i da uvjeravaju čitaoce da za Srbiju ne postoji alternativa evropskim integracijama. Ovi mediji, dodaje Đurđev, ne ostavljaju prostora za drugačije stavove.
,,Internet je, kao multimedijalna platforma sa svim svojim mogućnostima, postao naš dominantan kanal komunikacije,” kaže Đurđev, i dodaje da Srpska liga koristi i društvene mreže i online medije za svoje potrebe.
Internet koriste i oni za kojima tragaju sprske vlasti, poput Gorana Davidovića, vođe neonacističkog pokreta Nacionalni stroj, kome se u Srbiji sudi u odsustvu zbog izazivanja nacionalne, rasne i vjerske mržnje i netrpeljivosti.
Davidović živi u Italiji, ali je zahvaljujući internetu itekako prisutan u Srbiji – pratiocima se obraća preko svoje web stranice i profila na društvenim mrežama.
Svi polažu pravo na Bosnu
Ultra-desničarske grupe u Hrvatskoj i Srbiji imaju različite i često suprotstavljene nacionalističke programe, ali jedno im je zajedničko: sve one bi htjele delove Bosne za svoju državu, i podržavaju nezavisnost Hrvata i Srba u Bosni, sa ciljem da se stvori Velika Hrvatska, odnosno Velika Srbija.
Srpski desničari pozivaju na ujedinjenje Srbije sa Republikom Srpskom i dijelovima Hrvatske u kojima su nekada Srbi bili većinski narod.
Kada je o samoj Bosni riječ, ultra-desničarske ,,četničke“ grupe se najviše oslanjaju na Ravnogorski pokret, koji je prošle godine otvorio kancelariju u Prijedoru na sjevero-zapadu zemlje.
I oni su vrlo aktivni na internetu: web stranica ovog pokreta u Bosni ima 4,000 posjeta dnevno, dok je ukupan broj ostvarenih posjeta oko 3 miliona.
Imaju i nekoliko grupa na Facebook-u, ali su one mahom zatvorenog tipa.
Web stranica glavnog bosanskog ustaškog pokreta je registrovana u Kasselu u Njemačkoj, i posjetiocima nudi mnogo toga: njihovu historiju Nezavisne Države Hrvatske, sekciju posvećenu ,,dokazanim srpskim lažima” i spisak patriotskih pjesama.
Ovakve, neoustaške grupe u Bosni su posebno aktivne u dijelovima zemlje blizu granice sa Hrvatskom, gdje su česti incidenti na etničkoj osnovi između većinskog hrvatskog stanovništva i Bošnjaka, koji su tu manjina.
Međutim, i Bošnjaci imaju svoje ultra-desničarske grupe, od kojih je većina povezana sa radikalnim islamom. U posljednjih nekoliko godina pojavili su se i novi pokreti, poput Bosanskog pokreta nacionalnog ponosa, BPNP, koji promoviše bošnjački identitet, ali bez ikakvog uplitanja religije.
BPNP se zalaže se za sekularnu državu Bošnjaka, dok je za neprijatelje Bosne i Bošnjaka proglasio Jevreje, Rome, komuniste, homoseksualce i crnce.
Moderator web stranice BPNP-a je osoba sa pseudonimom Sauberzweig, koja živi u Švedskoj, a inače je iz Sarajeva. Ime je preuzeo od SS vojnika Karla Gustava Sauberzweiga, vođe Handžar divizije. Na stranici je i forum kojem se pristupa tek kada se odgovori na određena pitanja.
Jedan od lidera ovog pokreta, koji je tražio da ostane anoniman, rekao je BIRN-u da je cilj BPNP-a da okonča ,,diktaturu” međunarodne zajednice nad Bosnom, da spriječi srpsko i hrvatsko otcjepljenje i zaustavi miješanje Moskve i Istanbula u unutrašnje stvari njihove države.
,,Priključio sam se pokretu kao momak od 21 godinu. Završio sam gimnaziju i negdje nakon toga sam počeo da čitam literaturu o historiji Bosne i Bošnjaka. Vidio sam koliko je bošnjački narod propatio i koliko je sila pokušalo izbrisati naš narod.”
,,Htio sam zaštititi naše ognjište i narod koliko god mogu. BPNP je bio jedina opcija jer se ne boje reći istinu.’’
Veze sa drugim ultra-desničarima u Evropi
Skoro svi pokreti krajnje desnice na Balkanu su povezani sa sličnim organizacijama širom Evrope.
Član BPNP-a sa kojim je BIRN razgovarao kaže da je njegova organizacija najbolje povezana sa pokretima u Ukrajini i Skandinaviji, ali nije detaljnije govorio o prirodi odnosa i saradnji koju imaju.
Ultra-desničarske organizacije u Srbiji imaju dobre odnose sa sličnim, ruskim, pokretima u Ukrajini.
Tako su se, u ime srpsko-ruskog bratstva, mnogi građani Srbije borili na ruskoj strani u Ukrajini.
Neki od ovih pokreta krajnje desnice takođe imaju internet portale registrovane u Rusiji.
Drugi ultra-desničari, poput Srpskog narodnog pokreta 1389, SNP 1389, koriste svoje web stranice kako bi promovisali Facebook grupe drugih, sličnih organizacija koje djeluju u Poljskoj – Slovenske Hnutie Obrody, i Oboz Wielkiej Polski. Jedna od Facebook grupa koju reklamiraju je i ,,Poljaci za srpsko Kosovo.”
SNP 1389 kaže da sarađuje sa Unijom Poljaka, pokretom iz Južne Amerike, i sa ultra-desničarskim organizacijama iz Rusije.
Kada je riječ o hrvatskim pokretima krajnje desnice, one imaju najbližu sarađuju sa sličnim evropskim organizacijama.
Tako je u martu Generacija Obnove učestvovala na sastanku u Mađarskoj koji je okupio predstavnike nekoliko desničarskih pokreta iz centralne i istočne Evrope, uključujući mađarski Jobik, letonsku Nacionalnu alijansu, poljski radnički sindikat Solidarnost 80, estonsku Narodnu konzervativnu partiju i bugarski nacionalni pokret VMRO.
Hrvatski pokreti koji se protive abortusu, poput U ime obitelji i Vigilare su takođe povezani sa sličnim poretima u Poljskoj, Češkoj, Slovačkoj i Mađarskoj. Oni, ipak, poriču da gaje ekstremne stavove.
Populistička klima doprinosi jačanju desnice
Bojan Perkov iz Fondacije Share, NVO koja se bavi monitoringom i slobodama na internetu. Kaže da ideologija krajnje desnice dopire i do mlađih generacija, koje o svijetu oko sebe najviše saznaju upravo putem interneta.
,,Imajući u vidu činjenicu da organizacije krajnje desnice skoro i da nemaju pristup tradicionalnim medijima, korišćenje društvenih mreža za informisanje zaniteresovanih ljudi se čini kao jednostavan izbor,” kaže Perkov, i dodaje da grupe poput Srpskog nacionalnog fronta uveliko koriste platforme kao što su Facebook, Youtube i Twiter.
Ono što karakteriše Internet zajednicu je to da njene članove okuplja ideja, a ne mjesto stanovaja ili profesija, objašnjava Perkov.
On ističe i da Stormfront forum – jedan od najpoznatijih internet foruma koji povezuje ekstremnu desnicu i neonaciste – ima i posebnu srpsku sekciju.
Elvis Fejzić sa Fakulteta političkih nauka u Sarajevu kaže da aktivnosti ovakvih grupa moraju pažljivo da se prate.
,,Ideje ekstremnih desničarskih pokreta su opasne, tim više jer oni nisu institucionalni akteri i samim tim puno je teže kontrolirati njihov aktivitet i djelovanje,“ Fejzić je rekao za BIRN.
On dodaje da su ovakvi pokreti postali popularni delom zahvaljujući sve većim ekonomskim i socijalnim problemima sa kojima se države suočavaju. Po njegovom mišljenju, situacija nije dramatična, ali bi trebalo da se drži pod kontrolom.
U većini zemalja Zapadnog Balkana ekstremizam na internetu bi trebalo da regulišu zakoni koji se odnose na govor mržnje i pozive na nasilje. Ipak, mali je broj slučajeva koji uopšte i stigne do suda.
Isidora Stakić iz Beogradskog centra za bezbednosnu politku kaže za BIRN da je Internet pomogao ultra-desničarskim organizacijama da se lakše povežu. Sa druge strane, državama nedostaje volja da se bore protiv ovakvih pretnji.
,,Države ne implementiraju zakone o govoru mržnje i aktima mržnje,” kaže Stakić, i dodaje da nadležni organi u najvećem broju slučajeva reaguju tek pošto se neki incident desi.
Izvor: Balkan Insight
